مراحل تولید چرم طبیعی

چرم یکی از اصلی ترین محصولات ساخت انسان است که قدمت و پیشینه آن به زمان مصر باستان بر میگردد. بسیاری از کتب قدیمی با جلد چرمی به دست نسل های بعدی رسیده و مراحل تولید چرم از مشاغل و تخصص های قدیمی انسان است. 

پوست حیوانات چه گاو باشد چه گوسفند چه هر حیوان دیگری برای تبدیل شدن به چرمی که قابل استفاده باشد، مراحل ساخت چرم طبیعی را که مرحله طولانی و پیچیده ای است را پشت سر میگذارد. اگرچه پوست های متفاوت تفاوت های جزئی در تولید داشته اند اما هر نوع پوستی برای تبدیل به چرم این مراحل را میگذراند. 

مرحله اول از تولید چرم طبیعی: خیساندن پوست ( سوکینگ )   

عملیاتی از ساخت چرم طبیعی که در آن آب فراوان مصرف می شود و سبب از بین رفتن آلودگی ها و قسمت های غیر مفید پوست می شود را عملیات « ترکاری » گویند. در عملیات  ترکاری ، آب مهمترین نقش وتاثیر را بر کیفیت پوست و چرم نهایی دارد. بخاطر اهمیت زیاد آب، باید آب مصرفی در چرم سازی دارای خواص خاص خود باشد. مثلاً در مرحله  «ترکاری » سختی آب باید بین 12-18 درجه آلمانی   باشد تا بتواند نقش خود را ایفا کند. در طول نگهداری پوست در انبار و قبل از شروع  عملیات چرم سازی و همچنین با شروع عملیات چرم سازی ، برای حفاظت و نگهداری پوست در مراحل مختلف ساخت  و ساز، نیاز به استفاده از بعضی از مواد شیمیایی خیلی طبیعی است. در عملیات «ترکاری» اولین کار باز کردن قسمتهایی از پوست است که بهم چسبیده و تاخورده اند وسپس نرم کردن پوست های سفت و سخت و خشک می باشد هرقدر عملیات نرم کردن پوست سریع انجام گیرد ، به همان اندازه  نگهداری پوست آسانتر می شود. اگر زمان نرم شدن خیس شدن پوست طولانی باشد، باید از مواد شیمیایی کمکی استفاده شود تا زمان متوسط خیس  شدن کمتر شود. خرید چرم طبیعی که در کارخانجات چرم سازی تهیه و تولید میشوند فرایندی است که با توجه به نوع چرم و کیفیت چرم متفاوت میباشد. 

مرحله دوم تولید چرم : مو زدایی و آهک دهی

با انجام عملیات مو زدائی ، لایه اپیدرم از سطح پوست حذف می شود لایه اپیدرم عمدتاً از کراتین ساخته شده است . کراتین از باندهای  پپتیدی تشکیل شده است که در زنجیره ی آن باندهای گوگرد وجود دارد . برای حذف لایه اپیدرم از سطح پوست ، لازم است تا پیوند های دی سولفیدی موجود در کراتین از طریق واکنش احیاء ( کاهش ) ازبین برود .

در چرم سازی حذف مو از سطح چرم به دو روش می تواند عملی شود :

الف : نرم و سست کردن لایه اپیدرم اطراف ریشه مو و یا تخریب این لایه در اطراف ریشه مو

ب : تخریب بافت خود مو و پودر کردن آن

در حالت کلی از روش اول برای مو زدایی پوست های سبک و از روش دوم برای مو زدایی پوست های سنگین استفاده می شود .

مرحله سوم ساخت چرم: آهک گیری

بعد از عملیات آهک دهی و مو زدایی و لش زنی و در بعضی مواقع ، بعداز اشپالت آهکی ، عملیات آهک گیری و یا حذف قلیاها از پلت شروع می شود . این عملیات طی دو مرحله آهک گیری مقدماتی و آهک گیری اصلی ، انجام می شود . دلیل دو مرحله ای بودن آهک گیری آن است که وقتی در مرحله اول آهک گیری می شود ، مجال کافی برای نفوذ مجدد مواد از پلت کنده شده به داخل پلت داده نشود .

بعد از لش زنی معمولاً بقایای مو لایه اپیدرم کنده شده در سطح پلت دیده می شود . برای حذف این موارد ، پلت باید شستشو داده شود . ضمن حذف آلودگی ها از سطح چرم ، بقایای آهگ رسوب کرده در سطح چرم هم از آن جدا می شود .

بدین ترتیب مقدار زیادی از آهک حذف می شود و کار آهک گیری شیمیایی راحت تر می شود .

مرحله چهارم از مراحل چرم سازی: سالامبوسازی

عبارت پیکل کردن و یا سالامبوسازی به عملیاتی اطلاق می شود که در طی آن پلت یا برای دباغی و یا برای نگهداری ، دراز مدت آماده می شوده ‍‍‍‍ می باشد در این ، الیاف کلاژن نظم پیدا کرده و به صورت بسته های منظم قرار می گیرند . بدین ترتیب شرایط برای دباغی معدنی مهیا می شود .

قبل از دباغی هدف از پیکل کردن عبارتنداز :

– استفاده از نمک به عنوان مانع تورم اسیدی

– استفاده از اسید برای اسیدی کردن محیط وپلت

– تنظیم بازیسیته کروم

– ممانعت از ترکیب کروم با سطوح پلت

– اجازه دادن به نفوذ کروم به درون الیاف

وظیفه عمده پیکلاژ در حقیقت آهک گیری کامل پلت می باشد . در مراحل قبلی اگر آهک گیری کامل نشده باشد در این مرحله تمامی آهک از پلت گرفته می شود و با آهک گیری کامل پلت صاف و نرم می شود .

 مرحله پنجم تولید چرم طبیعی : دباغی کرومی

انسان از پوست جهت رفع خیلی از احتیاجاتش استفاده می کرد . اما پوست خام به مرور زمان و در اثر مواجهه با شرایط محیطی یا سفت و سخت می شد ویا بو می گرفت لذا انسان پی برد که برای استفاده بهتر از پوست باید تغییراتی در آن ایجاد نماید .

دباغی فرایندی است که طی آن کالای فسادپذیر ( پوست ) تبدیل به کالای غیرفساد پذیر ( چرم ) می شود . در اثر دباغی الیاف چرم تغییر شکل پیدا نکرده و در برابر فعالیت میکروارگانیسم ها مقاوم می شود .

مواد دباغی موادی هستند که در اثر واکنش با پروتئین های پوست سبب ایجاد تغییر در کیفیت آن شده و الیاف پوست را دباغی می کنند . برای انجام دباغی مواد روش های زیادی وجود دارد . روش های دباغی را بر اساس مواد مصرفی در آنها می توان به چند مود زیر تقسیم کرد :

الف – دباغی معدنی

ب – دباغی گیاهی

ج – دباغی با استفاده از مواد سنتتیک

د – سایر روش های دباغی ( دباغی ترکیبی )

 مرحله ششم تولید چرم: خنثی سازی 

بعد از دباغی کرومی ، پلت دباغی شده مستقیماً وارد فازبعدی تولید نمی شود . بلکه تا شروع مرحله بعدی یک سری عملیات فیزیکی و مکانیکی و حتی شیمیایی روی پلت انجام می گیرد تا آن را آماده کار کند این عملیات عبارتند از :

1 – کتن بعد از دباغی

وتبلو بعد از دباغی روی پالت و یا خرک مناسب بصورت کاملاٌ باز کتن می شود . جنس مواد سازنده وسیله کتن و یا پالت حتماٌ بایستی از مواد زنگ نزن باشد . در مدت کتن کردن آب اضافی چرم از آن حذف شده و یک سری از واکنش های شیمیایی هم که نیازبه زمان زیادی دارند ، در مدت کتن کردن کامل می شوند . مثل فیکس مواد خصوصاٌ فیکس کروم .

بنابراین نگهداری چرم دباغی شده در روی کتن برای مدت مناسب داری مزیت است .

2 –  سورت و تبلو

قبل از انجام دباغی مجدد ، سورت وتبلو امر بسیار طبیعی و متداول است . چون برای دباغی مجدد محدودیت خاصی وجود ندارد و از از یک نوع و تبلو می توان اقسام مختلف چرم با ویژگی های خاص خود ساخت . اما چون هر نو چرمی باید خصوصیات خاصی داشته باشد و از آنجایی که برای ساخت نوع چرم هرجور وتبلویی مناسب نیست لذا باید قبل از دباغی مجدد ، وتبلو سورت شود سورت پوست در انبار خام برای ساختن انواع چرم مقدورنیست .

خریدار چرم ساخته شده ، می تواند خرید خود شروطی مثل داشتن ضخامت معین ، نرمیت و پری و … داشته باشد . وقتی می توان این شروط رارعایت کرد که تبلو قبل از دباغی مجدد سورت شده باشد .

3 – آبگیری

بعد از کتن وتبلو مدت 2-3 روز روی پلت می ماند . در این مدت فیکس کروم و بعضی واکنش های تثبیتی کرومی ادامه می یابد . وتبلو در برابر آب جوش مقاومت از خود نشان می دهد . اما در این مدت کناره های وتبلو خشک می شود و با خشک شدن یا ادامه فیکس کروم ناتمام می ماند و یا کروم به صورت بلورظاهر می شود . خشک شدن کناره ها بعداٌ سبب عدم یک نواختی و جذب رنگ و مواد می شود . اگر مدت کتن وتبلو زیاد باشد . در این صورت باید کتن حتماٌ پوشانده شود . بعد از نگهداری وتبلو روی پالت ، در ادامه کار آبگیری پلت انجام می شود . با عمل آبگیری مقدار آب موجود وتبلو از 65-70٪ کم شده و به 45-40٪ می رسد در پلت های سنگین اگر شرایط برای اشپالت مساعد باشد ، بعد از آب گیری اشپالت انجام می شود . آبگیری هم مقدار آب وتبلو برای عملیات بعدی کم شود و هم اینکه زیادی آب کروم نتواند در سطح چرم ایجاد لکه کرومی بکند .

4 – اشپالت

اگر ضخانت و تبلو مناسب باشد ، می توان آن را از طریق اشپالت کردن به دو و یا سه جلد چرم نازک تبدیل کرد . مثلا ْ اگر ضخامت وتبلو 4 میلی متر باشد ، می توان با اشپالت آن را به دو جلد که ضخامت هر کدام 2 میلی متر باشد تبدیل کرد وقتی چرم اشپالت می شود قسمتی که دارای رخ است اصطلاحاٌ رویه و قسمتی که بدون روخ است اشپالت نامیده می شود .

ماشین اشپالت یکی از گرانترین ماشین آلات کارخانجات چرم می باشد . کار با این دستگاه آموزش خاصی می خواهد .

اما وجود آن در هر کارخانه چرمسازی الزامی نیست چون اقتصادی نیست زیرا از یک ماشین اشپالت چند کارخانه می تواند استفاده بکند .

5 – تراشکاری ( فالس )

فالس کاری یعنی کار با وتبلوی رطوبی که به اندازه لازم دارای رطوبت است . قبل از تراشکاری باید ماشین تراش از نظر کیفیت کاری مورد تایید قرارگیرد . ضخامت دلخواه در و تبلوهایی که رطوبت بالا داشته باشند درست تنظیم نمی شود .

قسمت های مختلف یک جلد چرم از نظر ضخامت با همدیگر فرق دارند . هر جلد چرم با جلد دیگر از نظر ضخامت باز فرق دارد با استفاده از تراشکاری سعی می شود تمام چرم های یک پلان کاری دارای ضخامت یکسانی باشند .

مرحله هفتم از مراحل چرم سازی

:دباغی مجدد

دباغی مجدد پلت دباغی شده را ریتانینگ گویند . ریتانینگ می تواند از طریق استفاده از مواد دباغی گیاهی ، معدنی ، سنتتیک و یا با استفاده از ترکیب این مواد انجام گیرد . هدف ریتانینگ افزایش کیفیت چرم و ایجاد خصوصیات خاص در چرم می باشد .

دردباغی کرومی از طریق حضور کمپلکس کروم در بین الیاف کلاژن و ایجاد پیوندهای کووالانسی چرم دباغی می شود . اما بواسطه بزرگ بودن کمپلکس کروم فضای خالی بسیار زیادی بین الیاف وجود دارد. این فضاهای خالی در ساختار بافت چرم خصوصاًدر قسمت های زیر شکم و گردن سبب می شود که ساختار این قسمت ها بسیار شل باشد. برای اینکه چرم پر،نرم و حالت ایستائی داشته واز رخ سالم وبا رویت مناسب برخوردارباشد، باید روی آن ریتانینگ انجام گیرد .

در ریتانینگ از از ترکیب انواع مختلف مواد دباغی استفاده می شود. روغن دهی، رنگرزی و خشک کردن مناسب هم خصوصیات لازم را در چرم ایجاد می کند. ایجاد تغییر در کیفیت چرم بواسطه تغییر در نوع مواد مصرفی ریتانینگ صورت می گیرد .

 مرحله هشتم از مراحل تولید چرم : رنگرزی بالابانی

در رنگرزی بالابانی مواد مصرفی با سرعت بالا با هم مخلوط می شوند و بصورت هموژن در می آیند . هموژن شدن مواد بر کیفیت رنگرزی خیلی موثر است . با افزایش قطر و سرعت درام ، مواد خیلی یکنواخت باهم ترکیب می شوند . برای رنگ رنگرزی اگر سرعت زوایه ای درام  6/1 الی 8/1 متر در ثانیه باشد اپتیموم نتیجه را خواهد داد .

موقع رنگرزی چرم هایی که فینیش پوششی نخواهند داشت ، باید درام کمتراز ظرفیت واقعی خود بارگیری شود تا نتیجه بهتر حاصل شود . چرم های که با فینیش پوششی کار می شوند ویا چرم ها یی که نیاز به سنباده زنی دارند را می توان با حداکثر ظرفیت درام کار کرد .اگر رنگرزی در درام های چوبی انجام گیرد در این صورت بعد از پایان هر پارتی ، درام باید کاملاْ شسته شود تا آثار رنگ به پارتی های بعدی منتقل نشود .

مرحله نهم از مراحل چرم سازی:

 روغن دهی

با مصرف مواد روغنی در چرم حالت ‌« نرمیت » و پری ایجاد می شود . رنگرزی یکنواخت شده و الیاف چرم موقع خشک شدن به هم نمی چسبند . در حقیقت در نتیجه روغن کاری الیاف چرم  روی هم می لغزند وهمدیگر نمی چسبند به این ترتیب نرم و لطیف می شوند .

در روغن کاری چرم ، روغن سبب می شود تا لایه ای از روغن بصورت فیلم نازک روی الیاف را بپوشاند تا موقع خشک شدن این الیاف بهم نچسبند . این امر باعث می شود حالت نرمیت و کشسانی چرم محفوظ بماند . و در کراست هایی که نیاز به خیساندن مجدد دارند ، عمل خیساندن سریع انجام گیرد .

اگر خنثی سازی به درستی با دقت انجام گیرد ، موقع روغن دهی سطح و عمق چرم به طور یکنواخت و یک دست روغن جذب کرده و نرم و لطیف می شود . به این ترتیب چرم نرم شده و رنگرزی هم یکنواخت می شود . در نتیجه چرم از خود خواص فیزیکی مطلوب هم نشان می دهد .

مرحله دهم تولید چرم طبیعی: فینیش

بعد از دباغی مجدد و خشک شدن ، کراست حاصله قابل مصرف برای اهداف نهایی است . اما برای افزایش کیفیت و بهبود خواص هر چه بیشتر آن ، روی کراست عملیات تکمیل چرم ، انجام می گیرد بدین ترتیب رویت چرم مناسب می شود و در برابر استرس های خارجی وارده مقاوم تر می شود . با استفاده از خصوصیات ویژه موادفینیش و قابلیت های ماشین آلات فینیش در حقیقت بواسطه انجام تکمیل کاری ، کیفیت و رویت چرم بطور کلی تغییرمی کند . کیفیاتی مثل یکنواختی رنگ ، شید رنگ ، رخ صاف یا رخ دار طرح ، مات بودن یا براق بودن ، حالت متالیک داشتن ، زیردست خشک داشتن و یا حالت گریسی داشتن  و … همه از طریق فینش امکان پذیر است .

دستگاه آلات فینیش از مراحل تولید چرم طبیعی:

دستگاه ایشتول و دستگاه اسپری رنگ 

دستگاه روتوپرس و دستگاه خشک کن

دستگاه پرس هیدرولیک

مرحله یازدهم از مراحل چرم سازی: اندازه گیری

دستگاه اندازه گیری چرم برای اندازه گیری مساحت چرم بکار می رود و دارای انواع واقسام مختلف است بعضی از این دستگاه ها دارای سیستم ثبت ارقام و استامپ و بعضی ها مجهز به سیستم چاپ نتایج اندازه گیری ، می باشد .

چرم ها سورت شده و احتمالأ فینیش شده ، اندازه گیری سطح می شوند . اصولأ قبل ازشروع اندازه گیری ، دستگاه باید کالیبره شود . بعد ازکالیبراسیون چرم در حالی که رخ آنها به بالاست ، روی تسمه نقاله بصورت کاملاٌ باز وفلت قرارداده می شود . مقدار مساحت چرم در پشت چرم نوشته و یا حک می شود . روی هر بسته اتیکت آن بسته برچسب هایی که خوب می چسبند، چسبانده می شود. برچسب روی بسته های چرم های اندازه گیری شده باید حاوی اطلاعات زیر باشد .

نوع چرم ، سورت وکیفیت چرم ، رنگ ، تعداد چرم در هر بسته ، اندازه هر چرم و اندازه کل بسته ، نام و آرم کارخانه سازنده  ثبت می شود .

مرحله دوازدهم مراحل تولید چرم : بسته بندی و انباداری

در بسته بندی چرم نمی توان دستورالعمل خاصی را در مورد تعداد چرم های موجود در هر بسته ارایه داد . بسته به نوع چرم و بزرگی و کوچکی ضخامت آن تعداد جلد موجود در هر بسته می تواند متغیر باشد با این حال چرم های سبک در هر بسته معمولاٌ 8 – 10 جلد چرم قرار می گیرد که مساحتی بین 100 تا 120 فوت مربع دارد .

در هر بسته جلدی که نسبت به سایر جلدها بزرگ بوده اول اندازه گیری شده و به عنوان جلد پوششی برای سایر جلدهای بسته ، بکار می رود .

اگر چرم های فینش شده ی بسته بندی شده ، به درستی انبارداری و نگهداری نشود ، ضررهای زیادی به بار می آورند .

در انبارداری ، باید هر یک از چرم ها ، بسته به نوع و جنس چرم و کیفیت آن در محل های مشخص با شرایط مشخص نگهداری شوند . اگر شرایط نگهداری صحیح نباشد امکان دارد سبب بوجود آمدن بعضی ایرادات در کیفیت چرم شود .